روزی روزگاری فرش بیجار

روزی روزگاری، قالی بیجار در میان سایر فرش های ایران، برو و بیایی داشت. چشم و چراغ بود. خودش وسیله آرایش کاخ ها و پولش سر سفره های بافندگان بود. کافی بود کلافی از آن در دست داشته باشی تا خریدار یوسف هنر باشی. اما امروز در این آشفته بازار گرانی مصالح فرش، عدم صادرات آن و رکود بازار داخلی، ارزش فرش بیجار آنچنان نازل شده است که تولیدکننده اصلی یعنی بافندگان، هیچ طرفی از آن برنمی بندند و بساط فرشبافی خود را جمع کرده و عطایش را به لقایش بخشیده اند!

فرش ابزاری است برای نمایش هنرهای فراوان؛ از جمله طراحی و نقاشی، رنگ آمیزی، نقطه چینی، ریسندگی، رنگرزی و از همه مهم تر بافندگی ماهرانه که هنر و احساس را با همکاری اعضا و جوارح خویش یعنی از دل و دیده گرفته تا دست و سر انگشتان، آنچنان گره هایی ریز و ظریف و زیبا و در عین حال مستحکم، بر تار و پود فرش نقش می زند که هم ظرافت و زیبایی را می نمایاند و هم استحکام و دوام آن شهرت جهانگیر یافته است.

اگر در مورد تاریخچه این ابزار هنرنمای اصیل در منطقه بیجار گروس تامل کنیم، چهره های مشهوری را به عنوان استادان طراحی و نقاشی فرش سراغ می دهد که می توان شخصیت هایی چون استادان مرحوم موسی مسعودی و اصغر الله مرادی را نام برد.(روانشان شاد باد) علاوه بر ایشان، امروزه افرادی مثل آقایان علی اصغر لک و قدرت الله گیچلو، مشهورترین و تواناترین طراحان فرش بیجار هستند که هنر خویش را به صورت آموزش عملی در محضر استاد موسی مسعودی فرا گرفته اند؛ و البته هر کدام سبک و سیاق خاص خود را دارند و شیوه طراحی ایشان کاملاً متمایز از هم است. طرح های مختلف آنان بیش از نیم قرن توسط بافندگان بومی و محلی بر تار و پود فرش گروس نقش می بندد؛ طرح هایی چون ربعی دار و گل، شکارگاه، اسلیمی، دهن اژدر، گل فرنگ، مستوفی، شاه عباسی و انواع ماهی درهم از نوع ماهی بیجار، ماهی افشار، ماهی میرک و غیره، که همه این طرح ها به صورت لچک ترنج دار و گاهی بدون آن مورد استفاده قرار گرفته و می گیرد. ناگفته نماند این استادان، عمر گرانمایه خویش را در جهت خدمت به مردم این خطـه صرف کرده و از گذشته در به شهرت رساندن فرش بیجار در ایران و برخی کشورهای جهان سهیم بوده اند و حقیقتاً باید مورد تقدیر قرار گیرند؛ مخصوصاً اینکه آقایان همزمان و در کنار طراحی و نقاشی در ایجاد دارهای قالی محلی و سنتی و سرمایه گذاری، با بافندگان همکاری کرده و بر کیفیت و درستی کار آنان نظارت داشته اند. همچنین راهنمایی های لازم را برای چگونگی تهیه مصالح فرش یعنی خامه و تار و پود و نوع رنگ کرده اند تا تولیدات بافندگان تقریباً بی نقص یا کم نقص باشد و دچار خسارت نشوند.

اگرچه امروز به دلایلی هم سرمایه گذاری و هم صرف نیروی کار بافندگان چندان سودی برای هیچ کدام ندارد، شاید مهم ترین علت، همان عدم رونق و کساد بازار داخلی و خارجی فرش باشد. روزگاری صادرات فرش بیجار به برخی کشور های آسیایی و اروپایی سبب رشد بازار کار و سرمایه فرشبافی می شد و خوداشتغالی بسیاری از خانواده ها را هم در پی داشت و اشتغال و سودی هم نصیب افراد دیگر می کرد از جمله بازرگانان پشم و خامه، پشم شویان، ریسندگان، رنگ فروشان و صباغان، طراحان و نقاشان، شرکت های تولید فرش دولتی و خصوصی، دارکش های قالی، صادرکنندگان، حمل و نقل، خرید و فروش، واسطه ها و دلال ها و...

از عوامل دیگر ایجاد این وضعیت نابسامان، جایگزینی رنگ های شیمیایی و غیرثابت به جای رنگ های گیاهی و ثابت سنتی، و حضور نقاشان کم سلیقه و ناتوان و ارائه کپی ناشیانه از طرح و نقشه استادان، مخصوصاً سوء استفاده و کپی برخی کشورها چون چین و هند و پاکستان از طرح فرش ایران و صادرات آن به نام فرش ایران به قیمت ارزان است و البته سوء مدیریت صادرات فرش ایران به کشورهای متقاضی یا حتی می توان گفت سیاست های دولتی و نبود روابط مثبت با کشورهای اروپایی از نظر بین المللی نیز باعث کاهش خرید فرش ایران و از جمله بیجار شده است.

امیدواریم بار دیگر این هنر یوسف آسا، عزیز جهان شود و اقتصاد بخشی از جامعه ما را که دست اندرکار این پروژه هستند، رونق بخشد. بنده احترام خاصی برای حفظ طرح های اصیل و بافت فرش بیجار و گروس قائل هستم. این امر باید در اولویت باشد اما پیشنهادی نیز دارم و آن این است که نقش قالی غیر از خود قالی است. قالی فرشی است که روی آن می نشینیم و همچون لوازم دیگر از آن استفاده می کنیم، اما نقش قالی چیزی است که تماشا می کنیم و از دیدن آن لذت می بریم. پس اگر می بینیم که بعضی بر اثر تکرار تماشای طرح های یکسان فرش از آن خسته می شوند و دیگر به آن توجه نمی کنند، ناشی از این است که گاهی طرح هایی را بر قالی گروس می بینیم که اثر ناشیانه نقاشانی است که فقط از این طریق کسب درآمد و ارتزاق می کنند، اما از هنر نگارگری و طراحی و رنگ آمیزی بی بهره اند و طرح های مبتذلی را در نقشه های خود به کار می برند که یا کپی ناقص الخلقه هستند یا فقط متن قالی را پر کرده اند و هیچ زیبایی و هنری در آن نیست و گاهی از بس تکراری و آشناست، قابل توجه نیست.

منبع: sharghnewspaper.com

ابزار و وسایل قالی بافی

اجرای اصلی انواع دارهای قالی بافی جدید و قدیم و وظایف هر کدام در ایران

سردار :وظیفه کنترل چله‌ها را بر دوش دارد و در بالای دار پیمان می‌گیرد

زیر دار :مانند راز دار وظیفه کنترل چله‌ها را بر دوش دارد و در ذیل دار قرار می‌گیرد

راست روها :در دو سمت دار قالی قرار می‌گیرند و وظیفه حفاظت و کنترل سر دار و ذیل دار را دارند

فندک :در زیر سر دار و به موازات آن و معمولاً با فاصله‌ای حدود ۳۰ تا ۵۰د سانتیمتر متعلق به قرار دارد و به جای سر دار چله‌ها را کنترل می‌کند؛ و در برخی از دارها مثل دارهای معروف به تبریزی از پیش درآمد لغایت انتهای بافت بر روی دار حضور دارد، ولی در دارهای مرسوم به پارسی بسته به روش و سنت بافت، سررسید حضور آن متفاوت است که در صفحات بعد به آن خواهیم پرداخت.

چوب کوجی :در متوسط دار قالی و جلوی چله‌ها قرار می‌گیرد و با مهار چله‌های ذیل به کمک نخی به نام نخ کوجی وظیفهٔ مهم جلوگیری از کجی فرش را عهده‌دار است. از این وسیله اغلب در دارهای قالیبافی سرشناس به فارسی کاربرد می‌شود.

چوب هاف :در لا به رسوب چله‌ها قرار گرفته، محدوده جنبش آن از زیر راز دار الی پشت چوب کوجیمی باشد. وظیفه چوب هاف حفظ و تشدید فاصله و کن فیکون (ضربدر) در میانی چله‌ها است، و با قابلیت جنبش به سمت بالا و پایین، ردیف ضربدرها را نیز به بالا و ذیل حرکت داده و مایه تسهیل عملیات پودکشی می‌شود.

زیر سری کوجی :عبارت است از دو تکه چوب و احتمالاً هر وسیله‌ای دیگر که معمولاً بین راست روها و چوب کوجی قرار می‌گیرند الی ضمن کمکد به کشیدن چوب کوجی به سمت جلو، چله‌های پایین را نیز هراه آن به خارج از ریف چله‌ها هدایت نماید.

گوه: وسیله‌ای است عموماً به شکل سه گوش که در محل پیوندیدن سر دار و ذیل دار با راست روها پیمان گرفته و با برپایی اختناق و با بالا و پایین بردن سردار و زیر دار در نهایت، وظیفه شل و سفت کردن چله‌ها را عهده‌دار است و معمولاً در دارهای چوبی بهره‌گیری می‌شود.

پیچ: دو عدد پیچ در رأس راز دار همان وظیفه گوه را بر دوش دارند و می‌توان با چرخاندن آن‌ها یا سردار را بالا و زیر برده، و در پایان چله‌ها را شل و سفت کرد، ویا این عمل را بالا و زیر بردن فندک و حتی بعضاً پایین دار، سپریدن داد.

اهرم بالا :وسیله چرخاندن راز دار را به عهده دارد و تنها در دارهای متحرک مشابه دارهای مرسوم به (کرمانی) متعلق به کاربرد می‌کنند

اهرم پایین: وسیله چرخاندن ذیل دار را به عهده دارد و تنها در دارهای متحرک مثل دارهای مرسوم به (کرمانی) دیده می‌شود.

کمان :قطعه چوبی است که اغلب به شکل کمان می‌باشد و همراه دو شماره طناب که در دو سوی آن بسته شده و به کمک دو عدد چوب مانند چوب کوجی که یگانه به چله‌های زیر، و دیگری به چله‌های رو بسته شده، می‌توان چله‌ها را در دارهای کمان‌دار جابه‌جا کرد و عملیات پود کشی را اتمام داد

سه‌پایه :این وسیله فقط در برخی از دارهای زمینی تعبیه می‌شود و مانند زیر سری کوجی، همان عمل را به نحو دیگری سپریدن می‌دهد. علاوه بر آن بافندگان توپک‌های خامه‌های قالیبافی را نیز متعلق به آویزان می‌کنند.

دسته‌بندی دارهای قالی بافی

گروه ۱:دارهای قالی بافی را باید به دو گروه ستانی (زمینی) و عمودی (ایستاده) دسته کرده‌اند. دارهای زمینی تنها یک گروه از دارهای زمینی را شامل می‌شود و دارهای ایستاده یا عمودی دارهایی به نام‌های فارسی، ترکی، یا کرمانی هستند. کل دارهای قالی بافی را در سه نوع دار خلاصه می‌کنند: ۱

- دارهای پارسی را اخص مناطق فارسی باف، ۲ -دارهای ترکی را گزیده تر مناطق ترک زبان و آذربایجان، و۳ - دارهای کرمانی نیز دارهایی است که در ناحیه کرمان مورد کاربرد قرار می‌گیرد.

گروه۲: دارهای زمینی و ایستاده آن‌ها را به دو گروه تغییر ناپذیر و متحرک دسته‌بندی کرده‌اند. دارهایی که قابل انتقال از مکانی به مکان سایر هستند را از نوع دارهای متحرک می‌دانند و دارهایی که قابلیت نقل و انتقال ندارند و پایه‌های آن‌ها در زمین فرورفته و ثابت شده‌است را از نوع دارهای مقاوم می‌نامند.

گروه۳:اگر دار قالی به شیوه ترکی چله کشی شود به انگیزه قابلیت گردش چله‌ها بر روی دار، باید آن‌ها را دار متحرک دانست و دارهایی را که به شیوه فارسی چله کشی می‌شوند، به دلیل عدم امکان گردش چله‌ها بر روی دار، باید دارهای مقاوم نام نهاد و اگر نحوه اربعین کشی و بافت فرش به گونه‌ای باشد که هم‌زمان با بالا آمدن فرش و رج‌های آن بافنده نیز جنبش کرده و به سمت بالا رود، دار از گونه متحرک است (مانند دارهای کلاردشت) و اگر نیاز به جابجایی بافنده نباشد از نوع مقاوم است.

اشکال اصلی طریق طبقه‌بندی در همه این قبیل دسته‌بندی‌ها در این است که از ابتدا هیچ توجهی به عنوان این بحث نگردیده است. در واقع ما به تعقیب طبقه‌بندی دارهای قالی هستیم و به عبارتی تمامی طبقه‌بندی‌های هیچ نگاه مؤثری به ساختمان اصلی دار قالی نداشته‌اند.[۲]

در اینجا می‌توان همگی دارهای قالی و نامگذاری آن‌ها را از آغاز تا انتها با پروا به مراحل ساخت و پیشرفت آن‌ها به این ترتیب طبقه‌بندی نمود:

دارها ی زمینی (اعم از کمان‌دار یا بدون کمان) که به‌طور کامل فاقد راست رو هستند و چله کشی بر روی دار اتمام می‌پذیرد.

دارهای عمودی تغییر ناپذیر (فاقد راست رو و اربعین کشی بر روی دار انجام می‌پذیرد) که البته می‌توانستند کمان‌دار باشند.

دارهای عمودی متحرک فاقد راست رو (که چله کشی به طریق معرمف به فارسی برای سپریدن آن می‌گردید) که البته کمان‌دار بوده و هستند.

دارهای عمودی متحرک دارای راست رو (که چله کشی به روش سرشناس به فارسی برای آن اتمام می‌گردد) که البته کمان‌دار بوده و هستند.

دارهای عمودی تغییر ناپذیر با راست رو (با اربعین کشی فارسی که می‌توانستند کمان‌دار باشند که البته امروز سایر نیستند) سایر دارهای قالی به هر نوع که نگریستن شوند در زیر هر یک از انواع یادشده قرار می‌گیرند. حتی دارهایی که برای بافت قالی‌های حجمی از آن‌ها کاربرد می‌شود خارج از این طبقه‌بندی پیمان نداشته و تنها در ظاهر دار تغییر یافته‌است.[۳] ابزار قالی بافی چاقوی قالیبافی چاقوی قالیبافی وسیله‌ای است برای بریدن نخ‌های خامه قالیبافی در هنگام گره زدن. به دلیل اینکه نوع گره زدن در مناطق مختلف ایران به دو چهره است تغییراتی در شکل و نما چاقوی قالی بافی هستی دارد لغایت گره زدن راحت‌تر صورت گیرد.

۱-کاردک قالی بافی: همان چاقوی معمولی است که بیشتر در مناطقی که گره پارسی می‌زنند استفاده می‌شود.

هر کاردک از دو تقدیر تشکیل شده‌است: الف:تیغه فلزی ب: بخش چوبی

۲-قلاب قالی بافی:قلاب وسیله ایست همانند کارد که در منتهی آنقدر باریک می‌شود که به چهره میله‌ای به درازا یک الی دو سانت در می‌آید. در انتهای این میله زائده‌ای قلاب مشابه وجود دارد که بافندگان برای جلو آوردن تار و گره زدن خامه و خارج کشیدن پرز از لا به رسوب تارها از آن سهم می‌گیرند و با لبه کارد مثل قلاب، بخش اضافی پرز را از کلاف خامه قطع می‌کنند. این وسیله که به قلاب تبریزی سرشناس است در مناطق ترک باف استفاده می‌شود.[۴] هر قلاب از دو سرنوشت ساختن شده‌است: الف :تیغه و قلاب ب:دسته فلزی

دفتین (دفه، کرکیت، کلوزار، دستوک)

دفتین وسیله‌ای است برای کوبیدن گره‌های فرش پس از بافتن یک رج، و نیز خواباندن پودهای ضخیم و نازک قالی باره استفاده واقع می‌شودکه هم مایه بر جای‌گیری گره‌ها و هم باعث ظرافت و صافی و یکنواختی در پشت فرش می‌شود. دفتین وسیله‌ای فلزی و شانه مانند است که حائز بخش چوبی یا فلزی است. دندانه‌های این افزار که معمولاً پهنای کمی دارد، به صورت متوازی با فاصله‌های متناسب، با فاصله تارهای قالی بر روی دسته‌ای فلزی یا چوبی وصل می‌شود.[۵]

دفتین

هر دفتین دربرگیرنده دو قسمت است:الف:دسته ب:تیغه‌های فلزی

قیچی قالی بافیبرای پرداخت و کوتاهی نمودن پرزهای بلند استفاده می‌شود.[۶]

از راست به چپ قلاب، سیخ پود کشی، دفتین، قیچی

قیچی‌های متداول در قالی بافی را به دو نوع دسته می‌کنیم:الف: قیچی فارسی (قیچی اصفهانی):این نوع قیچی بر روی هر دو تیغه خود دارای لبه‌هایی است که بلندی لبه‌ها متناسب با ارتفاع پرزها در رجشمارهای مختلف تغییر می‌کند. ب:قیچی ترکی: این قیچی از لحاظ نما شبیه به قیچی‌های معمولی و خانگی است با این تفاوت که تیغه‌ها و دسته‌های قیچی در دو سطح متفاوت قرار دارند. در قیچی گونه تبریزی دسته‌ها در سطحی بالاتر و با زاویه‌ای ناچیز نسبت به تیغه‌ها پیمان دارند. این انهنا موجب آسان شدن شغل می‌شود.

قیچی معمولی خیاطی

برخی از بافندگان از همان قیچی‌های معمولی که عموماً در کارهای خانه مانند خیاطی کاربرد دارند کاربرد نمایند.

قیچی‌های برقی

در برخی مناطق، بافندگان هنگام بافت پرزهای اضافی را قیچی نمی‌کنند بلکه فرش را کامل می‌بافند و پس با قیچی‌های برقی بطور هم‌زمان تمام سطح فرش را قیچی می‌کنند.

شانه (قالی‌بافی)

شانه وسیله‌ای است برای جلو کشی گره‌های فرش و برپایی نظم اغلب در پشت فرش بهره‌گیری می‌کنند. پس از بافتن هر رج از فرش و پیش از کوبیدن دفتین، شانه را بر روی گره‌های فرش می‌کشند.

سیخ پود کشی

سیخ پود کشی وسیله‌ای است برای پود کشی فرش. سیخ پود کشی با ورق نازک آهن که حالت فنری و انعطاف زیاد داشته باشد ساخته می‌شودتا به راحتی از بین چله‌ها عبور کند. سیخ پود کشی وسیله‌ای است به عرض دو سانتیمتر و به درازا ۵۰ لغایت ۷۰ سانتی‌متر. با گردانیدن سیخ پود کش از وسط تارها به وسیله زائده قلاب مانند نوک آن پود را گرفته و بر روی رج بافته شده قرار می‌دهند.[۷]

بر پاکی

برپاکی وسیله‌ای است که در بعضی مناطق همچون کرمان و خراسان برای جلو کشی و خواباندن بهتر گره‌ها بر روی یکدیگر بهره‌گیری می‌شود. به راستی بر پاکی هم پیشه شانه و هم پیشه دفتین را سپریدن می‌دهد. برپاکی از یک ورقه نازک آهن ساخته می‌شود و بخش آن به تیغه متصل است و از همان جنس می‌باشد. روش کوبیدن برپاکی به نحوی است که از بالا و استوار تیغه را بر روی لبه‌های بافت می‌کوبند.

سک (سنگ)

وسیله‌ای است که معمولاً برای کوبیدن پود و منظم کردن چله‌ها به کار می‌رود. این وسیله اغلب در کردستان و لرستان و مناطق غری مملکت استفاده می‌شده‌است. در بعضی از مناطق مملکت ابزاری شبیه به این وسیله هستی داردکه از آن هم برای کوبیدن پود و هم برای عبور پود از میان چله‌ها بهره‌گیری می‌کنند.

سوزنی

این وسیله معمولاً در بافت قالی‌های فرمانروایی کرمان (کرمان، راور، رفسنجان، زرندو…)استفاده می‌شود. شغل اصلی این وسیله بازدارندگی از کجی فرش می‌باشد. در دارهای پارسی و مناطق فارسی باف چوب کوجی وسیله است برای جلوگیری از کجی فرش.[۸]

فرش ؛ زینت همیشگی‌خانه‌

امروزه خیلی‌ها هستند که ترجیح می‌دهند روی سرامیک‌های منزلشان به جای یک فرش، تنها یک قالیچه کوچک پهن کنند. اصلا معتقدند، دکوراسیون منزلشان با پهن کردن فرش خدشه‌دار می‌شود. پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌هایمان‌ معمولا این شیوه را نمی‌پسندند. شاید به این دلیل که زمان آنها یکی از راه‌های سنجش اعتبار مالی افراد، با فرش‌های دستباف پهن شده در خانه‌شان انجام می‌شده است.
اما سبک‌های جدید دکوراسیون یا حتی تغییر سلیقه‌ها، هیچ‌کدام باعث نمی‌شود از هنر اصیل ایرانی غافل بمانیم. اصلا گویی خانه‌های ایرانی با فرش‌ ایرانی عجین شده است. بنابراین حذف فرش از دکوراسیون منزل به بهانه مدرن شدن، کار درستی نیست. در حالی که می‌توان با انتخاب یک مدل مناسب، هماهنگی قابل قبولی بین سایر وسایل منزل ایجاد کرد.

گام اول: خرید
سعی کنید از مراکزی خرید فرش را انجام دهید که دارای مدل‌های متنوعی باشند. ابتدا ابعاد و اندازه موردنظر برای فرش را متناسب با فضای در اختیارتان مشخص کنید. گاهی در فرش‌های دستباف بین ابعاد، اختلاف وجود دارد که می‌توان از آن چشم‌پوشی کرد؛ چراکه این مساله از مشخصات فرش دستباف محسوب می‌شود.
می‌توانید فرش را از وسط تا کنید و سپس دوباره این دو قسمت را روی هم قرار دهید. بدین ترتیب می‌توان تقارن طرح را با محورهایی که از مرکزش می‌گذرند، تشخیص داد. تقارن رنگ را نیز در اشکال بافته شده، مورد توجه قرار دهید. دقت کنید هر خط و شاخه‌ای امتداد و شکل طبیعی خود را داشته باشد و ناگهان در میان طرح‌ها ناپدید نشده باشد.
رنگ فرش را از زوایای مختلف مورد بررسی قرار دهید. رنگ فرش در جهت خواب آن تیره‌تر از رنگ آن در جهت عکس خواب است. رنگ فرش باید به اندازه کافی غنی و کامل باشد؛ به طوری که قسمت‌های انتهایی پرزها با رنگ سطح فرش اختلاف نداشته باشد. یک تکه پارچه نمدار را روی پرزها بکشید تا از ثبات رنگ‌ها اطمینان حاصل کنید.

کیفیت پرزها
یکی از عوامل مهم در مرغوبیت فرش، کیفیت پرزهای آن است. پرز فرش باید بادوام، درخشان و انعطاف‌پذیر باشد. دوام پرزهای نرم کمتر از پرزهای ضخیم است. این پرزها مقدار بیشتری گرد و خاک جذب می‌کنند و دیرتر هم تمیز می‌شوند.

بافت فرش‌
برای آگاهی پیدا کردن از نوع بافت باید پشت آن را بررسی کرد. چرا که در این قسمت کیفیت بافت مشخص‌تر است. بدین ترتیب می‌توانید از تعداد گره‌ها، نحوه تراکم، کوبیدگی پودها و یکنواختی طرح آگاه شوید.

تناسب دکوراسیون با فرش‌
از انتخاب فرش‌های پرنقش و نگار در فضاهای با وسعت کم خودداری کنید؛ چرا که این تراکم طرح باعث شلوغی فضا و در نهایت کوچکتر به نظر رسیدن خانه می‌شود. اگر کفپوش ثابت فضای مورد نظر شما طرح‌دار است، باید فرشی را انتخاب کنید که زمینه خلوت‌تری دارد. بدین‌ترتیب بین طرح و نقش و فضای محیط تعادل ایجاد می‌شود.

منبع:

https://www.beytoote.com/art/farsh/carpets-ornament.html

ابزار و وسایل کار گلیم بافی

دار:

مهمترین وسیله و ابزار کار گلیم بافان دار است .دار یا همان چهارچوبی که گلیم روی آن بافته می شود دو نوع است.

1-دار عمودی یا ایستاده
2- دار افقی یا خوابیده

از دار افقی خوابیده بیشتر در مناطق عشایری کشورمان استفاده می شود ،عشایر به دلیل کوچ نشین بودن و حرکت مداومی که دارند دارهای افقی که به راحتی قابل حمل است استفاده می نمایند .ولی بافندگان روستایی و شهری یعنی آنان که یکجا نشین بوده و دارای زندگی ثابت و غیر متحرک هستند معمولاً از دارهای عمودی استفاده می کنند.با این حال در بسیاری از مناطق روستایی کشور دارهای افقی رایج می باشد.در برخی از مناطق عشایری از جمله آذربایجان شرقی از دار عمودی بهره می گیرند.

دفتین:
برای استتحکام بخشیدن به درگیری الیاف تار و پود گلیم معمولاً از وسیله ای به نام دفتین استفاده به عمل می آید و بافنده پس از گذراندن هر پود افقی از لابه لای تارهای عمودی با کمک آن ضرباتی بر قسمت بافته شده می اورد تا درگیری تار و پود و عمل بافت صورت گیرد.جنس دفتین های مصرفی معمولاً آهن است و از تعداد هفت تا ده تیغه آهنی نازک به عرض دو و طول بیست سانتیمتر تشکیل می شود در برخی مناطق کشورمان بویژه در روستاههای استان کرمانشاه برای ایجاد درگیری تار و پود و نقشهای کوچک و نیز نقوش حاشیه گلیم از ابزاری چوبی یا فلزی به نام سوک استفاده می شود که شکل ساختمانی و اندازه آن متفاوت است.

قیچی:
قیچی گلیم بافی از نظر ساختمان و طرز کار شبیه قیچی قالی بافی است و از دو تیغه تشکیل شده است که به وسیله پرچ با پیچ به هم متصل می گردند و حول منطقه ای باز و بسته می شوند.

انواع گلیم :
گلیم به سه شیوه بافته می شود:
گلیم ساده باف : در این نوع گلیم، پودها یکی در میان از لابه لای تار ( چله) عبور می کند. این گلیم یک روست و برای بافت آن معمولا" از نقشه از قبل آماده شده استفاده نمی شود. نقوش گلیم ساده باف، عموما" هندسی است و به ندرت نقوش منحنی در این نوع گلیم دیده می شود. گاهی روی گلیم هائی با زمینه ساده با استفاده از الیاف رنگی پشم، نقوشی ایجاد می شود که غالبا" هندسی است.

گلیم برجسته : این نوع گلیم دارای زمینه ای ساده می باشد ولی طرح اصلی مانند قالی پرزدار است. بدینصورت که از روی نقشه قالی، بر روی چله گلیم گره زده می شود و در پایان پرز اضافی چیده می شود.

ورنی : ورنی، گلیمی است بدون پرز و یک رو، که عموما" بدون نقشه و به صورت ذهنی توسط دختران و زنان عشایر مناطق مغان، ارسباران و مشکین شهر بافته می شود. این نوع گلیم در کردستان و کرمان با طرح و نقش دیگری بافته می شود که در کرمان آن را "شیریکی پیچ" می نامند. بهترین ورنی های ایران توسط ایل شاهسون یا ایلسون تولید می شود که سابقه طولانی در این زمینه دارن، به گونه ای که همواره واژه ورنی با نام شاهسون قرین بوده است.

به طور کلی از لحاظ بافت گلیم های ایرانی به دو شیوه بافته می شود :
1- شیوه پود گذاری : در این شیوه تنها از نخ تار ( چله) و نخ پود برای بافت گلیم استفاده می شود پودهای رنگارنگ را از زیر و روی رشته های تار عبور می دهند، با تغییر رنگهای پود است که نقشها پدیدار می شود و هر دو روی گلیم صاف، هموار و همرنگ می شود.

2- شیوه پود پیچی : در این شیوه علاوه بر نخ تار و نخ پود از پودی نازک نیز در بافت استفاده می شود و در واقع پود به حالت پیچش از میان نخهای تار عبور نموده، سپس با عبور پود نازک و کوبیدن آن با شانه، عمل در گیری نخ های تار و پود قطعی می شود. این شیوه بافت که بسیاری از صاحب نظران آن را حدواسطی میان گلیم بافی و قالی بافی دانسته اند، در واقع آخرین منزلگاه تکامل گلیم بافی به قالیبافی می باشد. بافت گلیم معروف به ورنی در آذربایجان شرقی و نیز بافت گلیم معروف به شیریکی پیچ در استان کرمان بدین شیوه است.

این نوع گلیم ها را که به شیوه پود پیچی بافته می شوند سوماک نام نهاده اند. گاهی روی گلیم ها راسوزن دوزی می کنند، این گلیم ها به گلیم سوزنی شهرت دارند
منبع:tebyan-zn.ir 

انواع طرح فرش ایرانی

 اساس طرح فرش شاه عباسی را گل هاى طراحى شده خاصى تشکیل مى دهند

نقش هاى قالى و فرش ایران را بشناسیم

دسته بندی فرش بر اساس نقش و طرح فرش ایران براساس یک طبقه بندی کلی به چند گروه تقسیم میشود که در ذیل 8 نمونه از طرح فرش ایرانی را گردآوری نمودیم.

طرح فرش شاه عباسى:
اساس طرح فرش شاه عباسی را گل هاى طراحى شده خاصى تشکیل مى دهند که به نام شاه عباسى مشهور شده است. این گل هاى تجرید یافته، ضمن شاخه و برگ ها و گاه اسلیمى ها و ختائى درمتن و حاشیه فرش، نقشه اصلى را تشکیل مى دهند. 

اسلیمى یکی از طرح فرش ایرانی می باشد:
شکل اصلى طرح فرش اسلیمی را شاخه هاى دورانى در میان برگ ها تشکیل مى دهد. این شاخه ها تجرید یافته طرح درخت مى باشد. معروف ترین طرح فرش اسلیمى ها، اسلیمى دهن اژدر است. در این نوع اسلیمى انتهاى هر شاخه به دو بخش متقارن منشعب مى گردد و به صورت فکین اژدها نشان داده مى شود و روى ساقه شاخه ها جوانه هایى در نقاط مختلف تزئین شده است که بیشتر این جوانه ها را اسلیم مى نامند.

 شکل اصلى طرح فرش اسلیمی را شاخه هاى دورانى در میان برگ ها تشکیل مى دهد

فرش با طرح بته جقه:
طرح فرش بته اى تجرید یافته درخت سرو است. بته هاى سرکج فرش ایران که به بته جقه شهرت یافته است. در طرح فرش بته اى اندازه و اشکال مختلف به چشم مى خورد.

 طرح فرش بته اى تجرید یافته درخت سرو است

طرح فرش درختى:
با وجودى که در طراحى فرش اساس کار را شاخه و برگ ها تشکیل مى دهند ولى در طرح هاى درختى سعى شده است تا وجه تشابه زیاد با طبیعت حفظ گردد. در اغلب طرح هاى این گروه درخت و درختچه هاى کوچک و بزرگ به ویژه به صورت انفرادى ترکیب اصلى را تشکیل داده اند و با اجزاء دیگرى ترکیب شده اند.

طرح شکارگاه فرش:
مشخصاتى که در مورد طرح هاى درختى ذکر شده در طرح هاى فرش شکارگاه نیز وجود دارد، اما در اغلب طرح هاى شکارگاه، حیوانات وحشى در حال شکار نقش بسته شده است.

 در طرح هاى فرش شکارگاه حیوانات وحشى در حال شکار وجود دارد

طرح فرش ترکمن یا بخارا:
طرح  فرش هاى ترکمن از لحاظ هندسى و شکستگى خطوط در ردیف طرح هاى ایلى و خاص مردم کوچ نشین است که به طور ذهنى و بدون نقشه بافته مى شود.

 طرح  فرش هاى ترکمن به طور ذهنى و بدون نقشه بافته مى شود

طرح فرش گل فرنگ:
طرح قالی گل فرنگ ترکیبى است از طرح هاى اصیل ایرانى با گل هاى طبیعى، مخصوصا گل سرخ. در طرح فرش گل فرنگ از رنگ هاى تند و روشن مخصوصا رنگ هاى سرخ استفاده مى شود.

 طرح قالی گل فرنگ ترکیبى است از طرح هاى اصیل ایرانى با گل هاى طبیعى

هندسى یکی دیگر از طرح فرش ایرانی می باشد:
کلیه نقوش این طرح فرش به صورت هندسى و با استفاده از خطوط زاویه دار به وجود مى آید.

 یکی از طرح فرش ایرانی طرح هندسی می باشد

منبع:

https://www.beytoote.com/art/farsh/iranian1-carpet-designs.html